Çileli
bir nesiliz.
Var
olan sorunların üzerine bir de “çiçek” dikildi şimdi.
Maymun
çiçeği.
Dünya
Sağlık Örgütü geçen gün, yeni adı Mpox (eski adıyla maymun çiçeği) salgınını
uluslararası öneme sahip bir halk sağlığı acil durumu olarak ilan etti.
Türk
Tabipleri Birliği’nin bilgi notunda göreceksiniz ki, her sorunda olduğu gibi
özenli ve dikkatli olmak gerekiyor.
Adında
“maymun” olsa da, insandan insana bulaştığı için, özellikle “yakın temastan” uzak
durulması ve hijyen önem taşıyor.
Yani.
Yine
bir “mesafe dönemi” başlıyor.
Türk Tabipleri Birliği Maymun Çiçeği (Mpox) Hastalığına İlişkin Bilgi Notu
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), 14 Ağustos 2024 tarihi itibariyle Mpox (eski adıyla maymun çiçeği) salgınını uluslararası öneme sahip bir halk sağlığı acil durumu (public health emergency of international concern-PHEIC) olarak ilan etti. Bu ilanın esas amacı ülkeleri tanı, surveyans (takip), bağışıklama ve tedavi açısından gerekli önlemleri almaları, bunlar için kaynak ayırmaları konusunda uyarmak ve böylece salgının kontrol altına alınmasını sağlamaktır.
DSÖ
tarafından yapılan açıklamada; sadece Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde 2024
yılı içinde görülen olgu sayısının 15 bin 600, ölen hasta sayısının 537 olduğu
bildirildi. Bu açıklamadan bir gün önce kıtasal düzeyde ilan edilen
uluslararası öneme sahip bir halk sağlığı acil durumu yeni açıklamayla “küresel”
düzeye yükseltildi.
Daha önceki salgından etkilenmemiş Burundi,
Kenya, Ruanda ve Uganda gibi en az 13 Afrika ülkesinde Mpox salgınları
bildirilmiştir. Olguların çoğu Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde görülmüştür.
Kıta genelinde şüpheli olgu sayısı hızla artmakta olup; 2022'deki 7.146 olgu ve
2023’te 14.957 olgu saptanmışken, 2024 yılı ağustos ayı itibariyle olgu
sayısının 17 bine ulaştığı aktarılmıştır. Afrika’da tanı testlerinin
kısıtlılığı, tıbbi izlemlerin yetersizliği göz önünde bulundurulduğunda bu
sayıların buzdağının sadece görünen kısmı olduğu vurgulanmaktadır.
DSÖ’nün
12 Ağustos 2024 tarihinde Mpox’a ilişkin yayımladığı güncel durum raporunda 1
Ocak 2022 ve 30 Haziran 2024 tarihleri arasında 116 ülkede yaklaşık 100 bin (99
bin 176) olgunun ve 208 ölümün görüldüğü belirtilmiştir. Olguların %96’sı
Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde görülmektedir. Durum raporlarında
laboratuvarda tanı testleri ile doğrulanmış olguların bildirildiği, mevcut olgu
sayılarının tamamını yansıtmayacağı vurgulanmaktadır. Sağlık Bakanlığı
tarafından ülkemizdeki olgu sayısı hakkında bilgi verilmemiştir.
Amerikan
Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri (CDC) verilerine göre, ülkemizde 2022’den
bu yana 12 olgu tanımlanmıştır. 2022 yılında başlayan salgın, virüsün “clade
2b” olarak tanımlanan alt tipi ile yayılmışken, 2023 yılı Eylül ayından
itibaren daha ağır seyirli olan “clade 1” alt tipinin arttığı kaydedilmiştir.
Etkili
bir tedavisi olmayan Mpox hastalığından korunmak için gereken aşıların temini
konusunda, Afrika’da yaşanan sıkıntılar nedeniyle hastalığın hızla yayılmaya
devam edilmesinden endişe edilmektedir. Milyon dozlarla ifade edilen aşı
gereksinimine karşın Afrika’da halen bir aşılama programı başlatılamamıştır.
Aşının mevcut olduğu ülkelerden Afrika’ya aşı ulaştırılması ve Mpox aşısının
risk altındaki kişilere uygulanabilmesi için hazırlıkların yürütüldüğü
bildirilmektedir.
Nereden Çıktı?
Maymun
çiçeği hastalığı, ilk olarak maymunlarda 1958’de saptanmış ve cilt bulguları
çiçek hastalığına benzediğinden “maymun çiçeği” olarak adlandırılmıştır.
İnsanlarda ilk olgu 1970 yılında Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde (Eski adı
Zaire) görülmüştür. DSÖ, 2022 yılında bu
hastalığın küresel yayılımı sırasında, toplumdaki damgalanmayı ve ayrımcılığı
azaltmak için yeni bir isimlendirme ihtiyacı duymuştur. "Mpox" ismi
ile hastalığın ciddiyetine ve küresel sağlık riskine vurgu yaparken, aynı
zamanda hastalıkla ilgili yanlış anlaşılmaların önüne geçilmesi amaçlanmıştır.
Mpox virüsü, çiçek virüsüne akraba bir DNA virüsüdür. Virüs, çiçek hastalığına
benzeyen ancak daha hafif seyirli bir enfeksiyona neden olmaktadır. Orta ve
Batı Afrika’da iki farklı genetik alt tipin hastalık yaptığı bilinmektedir.
Batı Afrika alt tipi, Orta Afrika (Kongo Havzası) alt tipine oranla daha hafif
seyirli hastalık yapmaktadır. 2022'de dünya genelinde büyük bir salgına yol
açan alt tip 2’dir. 2024 yılında sayısı hızla artan olgularda ise alt tip 1b
saptanmaktadır. Afrika’da halen 1, 1b ve 2b alt tipleri ile yayılım devam
etmektedir. Acil durum ilanının nedeni olan alt tip 1b ile gelişen bir vaka
henüz Afrika dışından bildirilmedi. Ancak tanı güçlüğü ve farkındalık eksikliği
nedeniyle bu alt tipin dünyaya yayılmış olabileceği düşünülüyor.
Nasıl Bulaşır?
Adında
“maymun” geçmekle birlikte maymunlardan daha çok sincap, sıçan, fare gibi
kemirgenlerde bulunan ve onlardan insana geçen bir hastalıktır. Günümüzdeki
görülen salgınlardaki bulaşma yolu insandan insanadır.
Yakın
fiziksel temas: Mpox, enfekte bir kişiyle doğrudan cilt teması yoluyla
yayılabilir. Özellikle enfekte kişinin deri lezyonları, ciltteki yaralar veya
kabuklar ile temas risklidir. Mpox ayrıca enfekte bir kişinin vücut sıvılarıyla
temas yoluyla da bulaşabilir.
Solunum
yoluyla bulaşma: Uzun süreli yüz yüze temas esnasında, enfekte bir kişinin
solunum salgıları (örneğin öksürük veya hapşırık yoluyla yayılan damlacıklar)
yoluyla da bulaşma riski vardır. Ancak, bu yol genellikle daha uzun süreli ve
yakın temas gerektirir.
Kontamine
yüzeyler: Mpox virüsü, enfekte kişinin dokunduğu veya vücut sıvılarının
bulaştığı yüzeylere temas yoluyla da bulaşabilir. Bu tür yüzeylerle temas
ettikten sonra ellerin yıkanmadan yüze, ağza, buruna veya göze temas ettirilmesi
virüsün bulaşmasına neden olabilir.
Anneden
bebeğe: Mpox virüsü, enfekte bir anneden doğum sırasında bebeğe geçebilir.
Ayrıca, hamilelik sırasında plasenta yoluyla da bebeğe bulaşma riski vardır.
Cinsel
temas: Mpox, cinsel temas sırasında da bulaşabilir. Cinsel ilişki esnasında
vücut sıvılarının ve cilt lezyonlarının teması, virüsün bulaşma riskini
artırır.
Hastalığın Belirti ve Bulguları Nelerdir?
Maymun
çiçeği hastalığı, ateş, baş ağrısı, yorgunluk, yaygın vücut ağrıları, lenf
bezlerinde şişlik ve cilt lezyonlarına (döküntülere) neden olur. Yakınmalar,
virüs ile temas ettikten sonra ortalama 1-2 hafta (5-21 gün) sonra ortaya
çıkar. Hastalığın ilk 5 gününde ateş, şiddetli baş ağrısı, lenf bezlerinde
şişme, sırt ağrısı ve aşırı halsizlik görülür. Bu belirti ve bulguların çoğu
birçok hastalıkta görülebilir ancak lenf bezi şişliğinin olması özellikle
çiçek, su çiçeği ve kızamıktan ayırmada önemlidir. Ciltteki döküntüler, ateş
başladıktan sonra 1-3 gün içinde ortaya çıkar; gövdeden çok yüzde, kollarda ve
bacaklarda görülür. Avuç içi ve ayak tabaklarında, ağız içinde, genital bölgede
ve gözlerde lezyon saptanabilir. Lezyon sayısı değişkendir; az sayıda veya çok
fazla sayıda olabilir. Lezyonlar, düz bir kızarıklık şeklinde başlayıp (makül),
deriden kabarık hale gelir (papül); ardından içleri berrak sıvı ile dolarak
“vezikül” görünümü alırlar. Veziküllerin içindeki berrak sıvı sarımsı renkte
bir sıvıya döner ve “püstüller” oluşur. Püstüller, kabuk bağlar ve kabukların
düşmesiyle lezyonlar ortadan kalkar. Bu süreç, genellikle 2-4 hafta sürer ve
kendiliğinden iyileşir. Bağışıklık sistemi baskılanmış kişilerde hastalık ağır
seyredebilir.
Hastalığın Tanısı Nasıl Konur?
Hastalığın
tanınabilmesi için öncelikle akla gelmesi önemlidir. Hastalık belirtileri
gösteren kişilerin son bir ay içinde riskli bölgelere seyahat edip etmedikleri
ya da benzer belirtileri olan birileri ile yakın temasları olup olmadığı
sorgulanmalıdır. Maymun çiçeği hastalığından şüphe edildiği durumlarda
lezyonlardan uygun şekilde elde edilmiş ve gerekli güvenlik önlemleri alınarak
paketlenmiş örneklerin ilgili laboratuvara gönderilmesi gereklidir. Tahmin
edileceği gibi bu test, rutin laboratuvarlarda yapılamaz ancak gerekli
malzemenin, personelin olduğu biyogüvenlik düzeyi 2 laboratuvarlarda yapılabilir.
Günümüzde tanı, PCR (polimeraz zincir reaksiyonu) ile virüse ait DNA’nın
örneklerde gösterilmesine dayanmaktadır. Maymun çiçeği hastalığının tanısını
kan örneklerinden koymak çok olanaklı değildir. Virüs, kanda çok kısa süre
kaldığından PCR ile saptamak genellikle mümkün olmaz. Antijen ve antikor
testleri de daha önce uygulanan çiçek aşısı vb. nedenlerle her zaman doğru
sonuç vermez.
Tedavisi ve Aşısı Var Mıdır?
Mpox
hastalığı için yaygın kullanılan bir ilaç yoktur. Şimdiye kadar görülen olgular,
sidofovir, brinsidofovir, tekovirimat isimli antiviral ilaçlar ve çiçek
immünoglobulini uygulanarak kontrol altına alınmıştır. Tekovirimat isimli ilaç,
hayvan ve insan çalışmalarından sonra 2022’de Avrupa İlaç Ajansı (EMA-European
Medicine Agency) ve ABD FDA tarafından onaylanmıştır ancak dünyada yaygın
olarak bulunmamaktadır. ABD’de maymun çiçeği hastalığı için kullanılmak üzere
2019 yılında FDA tarafından onaylanmış JYNNEOSTM (Imvamune ve Imvanex adları
ile de bilinmektedir) isimli aşı bulunmaktadır. Bu zayıflatılmış (atenüe) aşı,
çiçek ve maymun çiçeğine karşı etkili olup içinde Modifiye Vaccinia Virus
Ankara suşu bulunmaktadır. Bu suş, Refik Saydam Hıfzıssıhha Enstitüsü Aşı
Laboratuvarları’nda, büyük olasılıkla at çiçeği virüsünün seri pasajlarıyla
çiçek aşısı suşu olarak geliştirilmiş Vaccinia Ankara suşunun, daha sonra Münih
Üniversitesi’ndeki araştırıcılar tarafından daha güvenilir bir aşı sağlamak
amacıyla tavuk fibroblast doku kültürlerinde yeniden seri pasajlanmasıyla elde
edilmiştir. Laboratuvarda bu tür virüslerle çalışanlara ve salgın durumunda
temas edenlerde kullanılmak üzere kısıtlı sayıda mevcut olduğu bilinmektedir.
Aşı temastan sonra da uygulanabilmektedir.
DİĞER
16 AĞUSTOS’LAR
- 1858 - ABD Başkanı James Buchanan, ilk okyanus aşırı telgraf görüşmesinin açılışını Birleşik Krallık Kraliçesi Victoria ile yaptı.
- 1868 - Peru'nun Arica (şu an Şili'ye bağlıdır) kenti, 8.5 büyüklüğündeki bir depremin ardından gelen tsunami ile yerle bir oldu. Yaklaşık 25.000'i Arica'da olmak üzere, toplam 70.000 kişi öldü.
- 1925 - Charlie Chaplin'in "Altına Hücum" adlı filmi gösterime girdi.
- 1953 - Papa XII. Pius'un verdiği imtiyazla, İzmir Selçuk'ta inşa edilen Meryem Ana Evi açıldı.
- 1960 - Joseph Kittinger, New Mexico'da yaklaşık 31.330 m yüksekteki bir balondan paraşütle atladı ve bugüne dek kırılamayan üç rekoru kırdı: yüksekten atlama, serbest düşüş ve en hızlı insan.
- 2005 - Batı Karayipler Hava Yolları'na ait bir yolcu uçağı, Venezuela'nın Machiques şehri yakınlarında düştü: 160 kişi öldü.
- 2008 - Usain Bolt, Pekin'de gerçekleştirilen 2008 Yaz Olimpiyatları'nda 100 metrede 9.69 saniye ile dünya rekoru kırdı.
- 2009 - Jamaikalı atlet Usain Bolt, Berlin'de yapılan 2009 Dünya Atletizm Şampiyonası'nda 100 metrede 9.58 ile dünya rekoru kırdı.
16 AĞUSTOS’TA DOĞANLAR
- 1920 - Charles Bukowski, Amerikalı yazar (ö. 1994)
- 1925 - Bahtiyar Vahabzade, Azeri şair ve yazar (ö. 2009)
- 1928 - Ara Güler, Türk fotoğraf sanatçısı (ö. 2018)
- 1958 - Madonna, Amerikalı pop şarkıcısı
- 1960 - Timothy Hutton, Amerikalı oyuncu ve En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi
16 AĞUSTOS’TA ÖLENLER
- 1977 - Elvis Presley, Amerikalı müzisyen (d. 1935)
- 2002 - Ebu Nidal, Filistinli siyasi lider (d. 1937)
- 2003 - İdi Amin, Ugandalı asker ve Uganda'nın 3. Devlet Başkanı (d. 1924)
- 2011 - Mihri Belli, Türk komünist siyasetçi ve yazar (d. 1915)
- 2018 - Aretha Franklin, Amerikalı şarkıcı ve müzisyen (d. 1942)
Yorumlar
Yorum Gönder