_________________Alaattin Aktaş/Ekonomim
Türkiye İstatistik Kurumu TÜFE kapsamındaki mal ve hizmetlerin fiyatlarını son olarak 2022’nin nisan ayında açıkladı. O yılın mayısından bu yana TÜFE’deki fiyatlar adeta devlet sırrı. TÜİK fiyatları niye açıklamadığını birkaç kez “izah etmeye çalıştı”, çalıştı ama pek de ikna edici olamadı. Nasıl olsun ki, gerekçelerin elle tutulur bir tarafı yoktu ki...
Fiyatların açıklanmaması artık çok da önemli değil. TÜİK’in de kabul ettiği gibi “endeks yürütme” diye nitelenen bir yöntemle TÜİK’in TÜFE’yi hesaplarken hangi fiyatları esas aldığını iyi kötü belirlemek mümkün.
Ancak fiyatları TÜFE kapsamındaki tüm mal ve hizmetler için belirleyebilmek zor. Bu zorluğun nedenine daha sonra değineceğim.
Gelin şimdi eylül ayında başlıca kalemlerde hangi fiyatlar dikkate alınarak hesaplama yapılmış ve bu kalemlerde son bir yıldaki fiyat değişimi ne olmuş, ona bakalım...
Üniversitelilere hayat bedava!
Üniversite öğrencilerinin yurt ücreti 2025-2026 dönemi için 957 lira. Üstelik bu tutar eylülde yüzde 37’ye yaklaşan artışla oluşmuş.
KYK yurtlarında bile ortalama olarak böyle bir fiyat yok. Daha düşük yurt ücreti var ama ortalama alınırsa 1000 liranın altına inmek mümkün değil. KYK yurtlarında 2025-2026 eğitim öğretim yılında zaten en düşük ücret 750 lira.
Kaldı ki Türkiye’de tüm üniversite öğrencileri KYK yurtlarında mı kalıyor? Özel yurtlarda kalan öğrencilerin ödediği tutar odada kalan sayısına göre çok farklılık gösteriyor ve yıllık tutar bazı üniversite yurtlarında birkaç yüz bin lirayı buluyor.
Şu durumda Türkiye ortalamasında tutar 957 lira olarak hesaplanırken acaba hangi esaslara göre hareket edildi?
Ya üniversite ücreti?
TÜİK’e göre vakıf üniversitesi ücreti 683 bin liraya çıktı. Üstelik bu eylüldeki yüzde 62’lik artışla ulaşılan düzeye işaret ediyor.
Yurt ücretindeki durum burada da geçerli. Bazı üniversitelerde yıllık ücret 1,3 milyon, 1,4 milyon; hele hele tıp fakültelerinde çok daha yüksek...
Şu durumda 683 bin liralık ortalama nasıl hesaplanmış olabilir?
Bir başka soru; bir tarafta 1,3 milyon, 1,4 milyon liralık üniversiteler varken hangi vakıf üniversitelerinde çok düşük ücretler uygulanıyor ki ortalama 683 bin liraya iniyor?
Ya da üniversitelerin hangi bölümlerindeki ücretler esas alınarak veya onlara ağırlık verilerek bu hesaplama yapılıyor?
İlköğretim ve lise
Özel ilköğretim ve liselerde de gayet uygun(!) fiyatlar var.
Çocuğunuzu yıllık 189 bin lira ödeyerek ilköğretimde özel bir okula yollayabilirsiniz.
Özel lise mi arıyorsunuz, işte ortalama ücret 212 bin lira...
Kreş ve gündüz bakımevleri de ucuz mu ucuz! Aylık tutar yalnızca 14 bin lira!
AVM gezeceğinize doktora gidin!
Genellikle hafta sonları pek alışveriş yapmasalar da AVM gezmeyi sevenler vardır. Hele hele çok soğukta evde doğalgaz yakmaktansa AVM’lerde dolaşmak iyidir. Aynı durum sıcak için de geçerli sayılır, serindir alışveriş merkezleri. Ama oralarda bir şeyler alınır, para harcanır.
Şu durumda en iyisi hastaneye gitmek! Evet hastaneye! AVM gibi şehir hastanelerimiz var. Sıcaktır, serindir; vakit geçirmek için ideal yerlerdir.
Hazır gitmişken muayene de olunur. Ne yani TÜİK’e göre ödenen ortalama ücret hepi topu 52 lira. Yol parasından bile az.
Şaka bir yana, bu doktor muayene ücreti ve katılım payı kalemi kabak tadı verdi. TÜFE madde sepetindeki 0621201 kodlu bu kalem daha önce bir de “uzman doktor muayene ücreti” diye adlandırılıyordu. Bu tuhaflık gündeme gelince tanım “ayakta tedavi hizmetleri (muayene ücreti, muayene katkı payı vb.)” olarak değiştirildi.
Bu nasıl bir hizmet ki kapsamında hem doktor muayenesi var, hem katkı payı var, hem ilaç bedeline katkı payı var ve herhalde muayenehanede ve özel hastanelerdeki muayene ücreti var. Bunların ortalaması nasıl 52 lira oluyor?
Üç beş kalemi tek başlık altında toplamanın mantığı ne?
Türk halkı neden özel doktor muayene ücretinin ne kadar arttığını göremiyor?
Ne kadar tuhaf bir durum ki, TÜFE’de tek başına yer alan veteriner ücretini, en azından değişim oranını görebiliyoruz, ama doktor muayene ücretini göremiyoruz.
Benzinli ve elektrikli otomobil
Artık elektrikli otomobiller yollarda giderek daha fazla boy gösteriyor, en çok satılan otomobillerin ilk sıralarında da elektrikliler yer alıyor.
Elektrikli otomobil TÜFE’ye bu yıl girdi; girdi ama ayrı bir kodla gösterilmedi, benzinli otomobilin koduna eklendi. Dolayısıyla tabloda tek kalemde yer alan dizel otomobilin fiyat değişimini izlemek mümkün ama kapsamında benzinli ve elektrikli otomobilin bulunduğu endeksin değişiminden bir fiyata gitmek mümkün değil.
Elektrikli otomobil geçmiş yıllarda endekste yer almadığı için muhtemelen benzinli otomobil koduna eklendi. Elektrikli otomobilin 2026'da TÜFE'de ayrı bir kod altında gösterilmesi bekleniyor.
Niye tüm kalemler hesaplanamıyor?
Girişte fiyatların tüm mal ve hizmetler için hesaplanmasının zor, hatta çok doğru olmadığını belirttim.
TÜFE’deki her bir ürün 7’li kodda yer alır.
7’li kodların endeksleri açıklanmıyor.
TÜİK, 7’li koda sahip 400 dolayındaki kalemi, 5’li 143 koda indiriyor. Bu 143 kalemin endeksini görmek, dolayısıyla değişimini hesaplamak mümkün.
Bazı 5’li kodlar kapsamında kodu 7’li olan çok sayıda kalem yer alıyor. Dolayısıyla 5’li koddaki değişimi o kapsamdaki kodu 7’li olan tüm kalemlere uygulamak çok doğru değil. Bir örnek vereyim:
5’li kodu 01114 olan “diğer pastacılık ürünleri”nin kapsamında 0111401 kodlu bisküvi, 0111402 kodlu kraker, 0111404 kodlu gofret, 0111405 kodlu pasta, 0111408 kodlu kek, 0111411 kodlu baklava ve 0111415 kodlu yufka yer alıyor.
Şimdi 01114’ün değişimini kapsamdaki tüm ürünlere yansıtmak da pek doğru sonuç vermiyor.
Gıda maddelerinde kodlama genellikle böyle olduğu için vatandaşın en çok merak ettiği meyve ve sebzedeki fiyatların hangi düzeyde esas alındığını tam olarak hesaplamak mümkün olmuyor.
7 EKİM’LER
1806 - Karbon kağıdının patenti Birleşik Krallık'ta alındı.
1826 - Amerika Birleşik Devletleri'nde ilk demiryolu hattı Massachusetts'te hizmete girdi.
1913 - Amerikalı iş insanı Henry Ford, üretimde yürüyen bant tekniğini kullanmaya başladı.
1919 - Faaliyetini sürdüren en eski havayolu şirketi KLM, Hollanda'da kuruldu.
1920 - T.C. Resmî Gazete kuruldu.
1922 - Şile'nin (İstanbul) İngiliz işgalinden kurtuluşu.
1926 - İtalya'da Mussolini önderliğindeki Faşist Parti, Devlet Partisi olduğunu açıkladı; her türlü muhalefet yasaklandı.
1928 - İstanbul'da tramvay işçileri greve başladı. Grev 8 gün sürdü.
1940 - Nazi Almanyası, Romanya'yı işgal etti.
1949 - Doğu Almanya kuruldu.
1950 - Çin Halk Kurtuluş Ordusu, Tibet'e girdi
1952 - Barkodun patenti alındı.
1954 - Suna Kan, Cenevre'de yapılan uluslararası keman yarışmasında birinci oldu.
1954 - Türkiye Komünist Partisi davası sonuçlandı. 131 sanık, 1 ile 10 yıl arasında değişen hapis cezalarına çarptırıldı.
1959 - Sovyet uzay roketi Luna-3, Ay'ın görünmeyen yüzünün ilk fotoğraflarını çekti.
1960 - Nijerya, Birleşmiş Milletler'e üye oldu.
1962 - Diyarbakır'ın Suriçi mevkii, "müze bölge" ilan edildi.
1963 - Flora kasırgası, Haiti ve Dominik Cumhuriyeti'ni vurdu; 7190 kişi öldü.
1966 - 100 bini aşkın kişinin katıldığı bir anketin ardından, ilk Türk otomobiline "Anadol" adı verildi.
1970 - Richard Nixon, Vietnam Savaşı'na son verecek beş maddelik barış önerisini açıkladı.
1971 - Michael Jackson, henüz 13 yaşındayken ilk teklisini ("Got to Be There") çıkardı.
1971 - Umman, Birleşmiş Milletler'e üye oldu.
1977 - SSCB'nin 3. Anayasası ilan edildi.
1980 - Sol görüşlü Necdet Adalı ile sağ görüşlü Mustafa Pehlivanoğlu'nun idamıyla 12 Eylül Darbesi sonrası gerçekleşen 49 infazın ilki gerçekleşmiş oldu.
1982 - Toplamda 7485 kez sahne alacak Cats müzikali Broadway'de prömiyerini yaptı.
1985 - Achille Lauro adlı yolcu gemisi, Filistin Kurtuluş Örgütü (FKÖ) üyesi militanlarca kaçırıldı.
1987 - Fiji'de cumhuriyet ilan edildi.
1987 - Türkiye Komünist Partisi (TKP) ile Türkiye İşçi Partisi (TİP) birleşerek, Türkiye Birleşik Komünist Partisi (TBKP) adını aldı.
1989 - 26. Altın Portakal Film Festivali'nde, "Uçurtmayı Vurmasınlar" filmi 5 dalda ödül aldı.
1991 - Türkiye'nin Atina Büyük Elçiliği Basın Ataşesi Yardımcısı Çetin Görgü öldürüldü. Saldırıyı 17 Kasım Örgütü üstlendi.
1993 - Yusuf Bozkurt Özal liderliğinde, Yeni Parti adında siyasi bir parti kuruldu.
2001 - 11 Eylül saldırılarına yanıt olarak ABD, Terörizmle Savaş ilan etti ve Afganistan'ı bombalamaya başladı.
2002 - İsrail birliklerinin Gazze'de Han Yunus'a düzenlediği saldırıda 14 Filistinli öldü, 110 kişi yaralandı.
2003 - Sinema oyuncusu Arnold Schwarzenegger, Kaliforniya Valisi seçildi.
2012 - Hugo Chavez, Venezuela Devlet Başkanlığı seçimlerini ölümünden önce son kez kazandı.
2015 - Prof. Dr. Aziz Sancar, Nobel Kimya Ödülü'nü kazanan ilk Türk oldu.
2020 - George Floyd’u öldüren polis memuru Derek Chauvin 1 milyon dolar kefaletle serbest bırakıldı. 44 yaşındaki Derek Chauvin, geçtiğimiz 25 Mayıs’ta ABD’nin Minneapolis kentinde siyahi George Floyd’un boğazına diziyle bastırarak ölmesine sebep olmasından dolayı cinayetle yargılanıyordu.
2023 - Hamas ve diğer birkaç Filistinli militan grup İsrail'e bir saldırı başlattı ve bu saldırıda çoğunluğu sivillerden oluşan yaklaşık 1.200 kişi öldürüldü. Siviller ve askerler de dahil olmak üzere 240'tan fazla kişi rehin alındı. Saldırı İsrail-Hamas savaşını başlattı.
7 EKİM’DE DOĞANLAR
1897 - Elijah Muhammed, Amerikalı dini lider (ABD'de Amerikan İslam Misyonu adlı Siyah hareketin önderi) (ö. 1975)
1900 - Heinrich Himmler, Alman politikacı ve SS lideri (ö. 1945)
1922 - Martha Stewart, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı (ö. 2021)
1931 - Desmond Tutu, Güney Afrikalı rahip ve Nobel Barış Ödülü sahibi (ö. 2021)
1934 - Ulrike Meinhof, Alman devrimci (ö. 1976)
1950 - Doğan Hakyemez, Türk millî basketbolcu ve basketbol menajeri (ö. 2018)
1952 - Vladimir Putin, Rus siyasetçi ve Rusya Devlet Başkanı
1979 - Selçuk Bayraktar, Türk mühendis ve iş adamı
1999 - Ferdi Erenay Kadıoğlu, Hollanda doğumlu Türk futbolcu
7 EKİM’DE ÖLENLER
1849 - Edgar Allan Poe, Amerikalı yazar ve şair (d. 1809)
1959 - Mario Lanza, Amerikalı tenor (d. 1921)
1985 - Cemal Reşit Rey, Türk besteci, piyanist ve opera şefi (d. 1904)
2004 - İsmet Ay, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu (d. 1924)
2024 - Recai Kutan, Türk siyasetçi (d. 1930)
Yorumlar
Yorum Gönder